Coraz więcej dzieci rozpoczyna przygodę ze sportem. Podczas aktywności fizycznej, młody człowiek nabywa niezbędnych umiejętności interpersonalnych, takich jak praca zespołowa, współpraca z rówieśnikami, a także przywództwo i pewność siebie. Uprawianie sportu stymuluje rozwój fizyczny organizmu, a jego odporność wspomagana jest dzięki rozmaitym witaminom, m.in. witaminie D. Niestety, obecnie coraz częściej w populacji nastolatków, odnotowuje się niedobór tej witaminy. Warto więc zadbać o odpowiednią zawartość w diecie tej witaminy oraz jej suplementację.

Czym jest witamina D? 

Grupa rozpuszczalnych steroidowych związków chemicznych, która znana jest pod postacią witaminy D, głównie kojarzona jest z oddziaływaniem na gospodarkę wapniowo- fosforanową. Występują dwie formy owej witaminy, są nimi ergokalcyferol – witamina D2, znajdujący się w organizmach roślinnych oraz cholekalcyferol – witamina D3, który obecny jest w organizmach zwierzęcych i powstaje w wyniku syntezy skórnej pod wpływem promieni UV.

Tradycyjnie witaminę D zalicza się do witamin, jednak w rzeczywistości jest to prohormon (pochodna hormonu), który uzyskuje swoją aktywność w wątrobie i nerkach. Wątroba to pierwszy etap aktywacji metabolicznej witaminy D3. Tu powstaje główny metabolit witaminy D3- kalcydiol ( 25-hydroksywitamina D3, 25(OH)D), który krąży we krwi.

Kolejnym i zarazem kluczowym miejscem metabolitu witaminy D są nerki. Tu powstaje najbardziej aktywnie biologicznie forma witaminy D – kalcytriol (1,25-dihydroksywitamina D3, 1,25(OH)2D). To właśnie kalcytriol jest zbliżoną formą hormonów steroidowych, który wykazuje hormonopodobne działanie.

Działanie witaminy D na układ immunologiczny, kostny i mięśniowy

Aktywna forma witaminy D swoje działania realizuje dzięki receptorom jądrowym witaminy D – VDR, kwasu retinowego – RXR, a także procesów transkrypcji wielu rodzajów genów.

W związku z udziałem receptora VDR na komórkach, kalcytriol – powstający z przemian cholekalcyferolu, ma immunomodulacyjny wpływ na swoisty (nabyty) oraz nieswoisty (wrodzony) system immunologiczny. Głównie uczestniczy w wytwarzaniu naturalnych antybiotyków - katelicydyny i defensyny. Na podstawie badań (Ginde i wsp.), dotyczących zależności występowania infekcji górnych dróg oddechowych u dzieci w wieku 12 lat, a stężeniem kalcytriolu w surowicy krwi, wykazano, iż przypadki infekcji występowały u 24% dzieci z ciężkim niedoborem witaminy D: <10 ng/ml (<50 nmol/l), u 20% z lekkim niedoborem : 10-30 ng/ml (50 - 75 nmol/l), gdzie normą jest ≥30-50 ng/ml ( ≥75-125 nmol/l).

W czasie dorastania, kiedy następuje wzrastanie i mineralizacja szkieletu, witamina D jest niezbędna, gdyż jej deficyt może objawiać się krzywicą oraz licznymi złamaniami. Dzieje się tak, dlatego, iż niedobór witaminy D skutkuje zmniejszeniem wchłaniania wapnia o ponad 50%, dlatego spadek stężenia 25(OH)D < 30 ng/ml powoduje wzrost poziomu parathormonu (PTH), to z kolei sprawi, że w celu utrzymania prawidłowego stężenia wapnia w surowicy, będzie on uzupełniany z tkanki kostnej. Tak więc prawidłowa mineralizacja tkanki kostnej jest uzależniona od witaminy D. Niemniej jednak ważna jest również podaż fosforu i wapnia w diecie, a także ich prawidłowe wchłanianie z przewodu pokarmowego.

W tkance mięśniowej witamina D aktywuje wiele procesów metabolicznych. Za sprawą receptora jądrowego oraz receptora błonowego, połączonego z witaminą D, zostają aktywowane geny, wśród których znajdują się białka kości – osteokalcyna, osteopontyna, białko wiążące wapń, oraz białka, których zadaniem jest metabolizm fosfolipidów i transport wapnia do komórek. W wyniku pobudzenia syntezy białek, podnosi się liczba komórek włókien mięśniowych typu II ( szybkokurczliwych), dzięki czemu wzrasta ich siła. Niedobory tej witaminy w następstwie spowodują obniżenie sprawności mięśni i osłabienie ich pracy, w następstwie zwiększają ryzyko kontuzji u sportowców.

Źródła witaminy D

Źródłem witaminy D jest jej endogenna synteza ( 80%), ponieważ w przeciwieństwie do innych witamin, może być wytwarzana w organizmie w wyniku ekspozycji na słońce, a także od rodzaju przyjmowanych produktów żywnościowych (20%). Najwięcej witaminy D występuje w rybach oraz olejach z wątroby ryb - tranach (Tab.1.)

Tab.1. Zawartość witaminy D w produktach rybnych

Witamina D obecna jest również w innych produktach spożywczych, lecz w mniejszej ilości (Tab.2.)

Tab. 2. Zawartość witaminy D w wybranych produktach

Warto mieć na uwadze, że wchłanianie witaminy D z pożywienia zależy m.in. od obecności kwasów tłuszczowych, a także stanu błony śluzowej jelit.

Suplementacja witaminy D u dzieci i młodzieży do 18 roku życia

Większość badań wskazuje na niedobory witaminy D u dzieci i młodzieży. Szacuje się, że ilość witaminy D pochodzącej z diety to zaledwie 2,5- 5 µg/ dobę. Profilaktycznie zaleca się przyjmowanie 600-100 IU (15-25µg) witaminy D na dobę. Jeżeli jednak występują niedobory, dawka ta może dojść do 2000 IU (50µg) na dobę. Czasem, ale tylko przy wskazaniach medycznych podaje się 5000 IU (125µg).

Badanie stężenia witaminy D

Badanie stężenia metabolitu witaminy D (25(OH)D) we krwi, można sprawdzić aby ustalić jaki jest stan odżywienia organizm. Norma to: ≥30-50 ng/ml ( ≥75-125 nmol/l), dla sportowców nie ma określonej reguły, niemniej jednak stężenie powinno sięgać górnych granic.

 Autor: Marta Majcherczyk

Bibliografia:

[1] Dittfeld A., Gwizdek K., Koszowska A., Fizia K. Wielokierunkowe działanie witaminy D. Annales Academiae Medicae Silesiensis 2014, 68, 1, 47–52

[2] Gruber B. Fenomen witaminy D. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej. 2015, 69, 127-139

[3] Ginde A., Mansbach J., Camargo C. A. .: Association between serum 25-hydroxyvitamin D level and upper respiratory tract infection in The Third National Health and Nutrition Examination Survey. Arch Internal Medicine. 2009, 169, 384-390

[4] Kunachowicz H., Nadolna I. Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw. PZWL Warszawa, 2012, 6, 30-50

[5] Mizera J., Mizera K. Żywienie młodego sportowca. Galaktyka. Łódź 2019, 98-100

[6] Ostrowska L. Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce. PZWL. Warszawa 2018, 1, 89

[7] Buczkowski K., Chlabicz S., Dytfeld J., Horst-Sikorska W., Jaroszyński A., Kardas P., Marcinkowska M., Siebert J., Tałałaj M. Wytyczne dla lekarzy rodzinnych dotyczące suplementacji witaminy D. Wybrane Problemy Kliniczne. Via Medica 2013, 55-58

Artykuły z tej kategorii