Ciało człowieka poddawane jest w ciągu całego życia różnym obciążeniom związanych z potrzebą ruchu, doskonaleniem sprawności fizycznej lub też wymogami wykonywania zawodu.

     Sport i zajęcia fizycznie nieodłącznie są związane z uszkodzeniami tkanek narządu ruchu, w wyniku intensywnego doskonalenia ruchów czy zwiększaniu masy ciała. Szacuje się, że liczba zawodników wyczynowych ulegająca poważnym urazom waha się między 30-70% , a w latach olimpijskich osiągają właśnie te górne granice.

Przyczyny występowania urazów

      Najczęstszymi czynnikami wywołującymi zaburzenia patologiczne na poziomie danej grupy komórek, to:

- wyścig z czasem bez liczenia się z możliwościami adaptacyjnymi i kompensacyjnymi

- mechaniczne przekroczenie fizjologicznych granic

- nieprawidłowy wzór ruchu w trakcie wysiłku fizycznego ( nieprawidłowa technika)

- nieprzestrzeganie zasad treningów

- brak systematyczności treningów

- niedostateczne wytrenowanie

- przetrenowanie

- kontakt z przeciwnikiem w sportach walki

- wadliwy sprzęt sportowy

- trudne warunki atmosferyczne

- czynnik konkurencji

- nieprawidłowości i błędy w metodyce prowadzenia zajęć

      Uszkodzenia narządu ruchu można podzielić na kilka grup w zależności od przyczyn powstawania, od kryteriów klinicznych lub od specyfiki zawodowej czy sportowej. Uszkodzenia mogą również wystąpić w nieprzewidzianych warunkach np.: zwichnięcie stawu łokciowego przy nieprawidłowo wykonanym rzucie, zerwaniem ścięgna Achillesa przy silnym skurczu mięśnia trójgłowego łydki.

        Uszkodzenia narządu ruchu może mieć postać ostrą, która występuje nagle lub postać przewlekłą, przebiegająca już od pewnego czasu.

Urazy i kontuzje wśród zawodników wybranych dyscyplin sportowych

Najczęstsze urazy i kontuzje wśród maratończyków/ultramaratończyków

W przypadku tej dyscypliny sportu, urazy najczęściej zlokalizowane są w kończynie dolnej - stawie kolanowym. Najliczniejszym rodzajem urazu ostrego jest skręcenie, natomiast wśród zespołów przeciążeniowych występuje syndrom kolana biegacza.

     Według biegaczy wśród przyczyn najczęściej wpływających na powstanie urazu są błędy popełnione podczas treningu i zawodów, niedostateczne wyleczenie przebytych kontuzji oraz brak pełnego wypoczynku, a także brak rozgrzewki albo zbyt krótka rozgrzewka przed biegiem oraz brak ćwiczeń rozciągających po biegu.

Urazy wśród zawodników hokeja na trawie

W badaniach odnotowano kontuzje w zależności od pozycji kontuzjowanego zawodnika. Bramkarze odnoszą najmniej urazów od 4% -19%, obrońcy odnoszą 16%- 36%, podczas gdy pomocnicy i napastnicy odnoszą 22% - 37% kontuzji.

     Wskaźnik kontuzji w hokeju na trawie w porównaniu z piłką nożną można uznać za niski. Jednak w dużych turniejach odsetek kontuzji uznawany jest z kolei za wyższy. Można zaobserwować podobne urazy pod względem mechanizmu kontuzji i umiejscowienia. Większość z nich dotyczy przede wszystkim kończyn dolnych, w szczególności kolan i kostek. Zresztą większość sportów zespołowych, obejmujących bieganie i manewry nogami uzasadnia skupianie się na działaniach profilaktycznych właśnie w tym obszarze ciała.

     W przeprowadzanej ankiecie na temat urazów, w której pytano zawodniczek w hokeja na trawie, odnotowano, iż 48% urazów, to urazy głowy: 36% to urazy spowodowane bezpośrednim kontaktem, a 28% przez uderzenie piłki. W hokeju na trawie częstymi czynnościami związanymi z urazami spowodowanymi uderzeniem piłki jest obrona, gra ogólna i blokady.

Urazy i kontuzje w sportach walki

    Do czynników ryzyka związanych ze stanem funkcjonalnym sportowca zalicza się zaburzenia kontroli nerwowo – mięśniowej, asymetrie dotyczące zakresu ruchomości, mobilności, stabilności, siły, mocy i wytrzymałości oraz nieodpowiednią masę ciała. Oprócz tego istotnym czynnikiem będą wcześniejsze urazy zawodnika.

    Przyczyną urazów i kontuzji w sporcie mogą być niewłaściwe nawyki ruchowe zawodnika, które mogą być spowodowane ograniczoną mobilnością a także zaburzoną kontrolą ruchu. Zmiany te mogą powodować zaburzenie wzorca ruchowego oraz wpływać na strukturę tkanki miękkiej. Udowodniono naukowo, że niewłaściwy wzorzec ruchowy może być czynnikiem predysponującym do urazu, ponieważ obniża potencjał ruchowy zawodnika.

    Do najczęstszych urazów w sportach walki zalicza się urazy głowy, stłuczenia, otarcia, rozciągnięcia więzadeł, obrażenia mięśni i ścięgien, a także liczne zwichnięcia i złamania.

W boksie wyróżnia się obrażenia ręki atakującej zawodnika (złamania kości śródręcza, łódkowatej i palców; zwichnięcia stawu podstawowego kciuka) oraz atakowanej głowy i tułowia przeciwnika (pęknięcia łuków brwiowych; urazy nosa, żuchwy i ucha wewnętrznego; rany szarpanomiażdżone; uszkodzenia mózgu)

W judo lokalizacja i rodzaje obrażeń uzależnione są od stopnia zaawansowania ćwiczących. Wśród początkujących najczęściej dochodzi do złamań kości (61%) i skręcenia stawów (18%). U zaawansowanych (od pierwszej do międzynarodowej mistrzowskiej klasy sportowej) dominują skręcenia (44%) i zwichnięcia (24%) stawów. Stłuczenia oraz rozerwania mięśni i ścięgien przytrafiają się znacznie rzadziej. Do wypadków dochodzi najczęściej przy upadku i podczas rzutów.

W jiu-jitsu topografia obrażenia ciała wyglądają następująco: kończyny górne ok. 49%, kończyny dolne 29%, głowa i szyja 16% oraz tułów 5%. Ze względu na rodzaj urazów najczęściej dochodzi do stłuczenia przedramion i łokci (15%) oraz zwichnięcia stawu nadgarstkowego (13%)

W karate, trzeba by było uwzględniać dany styl, ponieważ inne urazy będą występowały w odmianach bez rywalizacji sportowej (np. zendo karate tai-te-tao, shotokai karatedo), inne w bezkontaktowym stylu shotokan, jeszcze inne w pełnokontaktowym kyokushin. Bez względu na styl, poziom zaawansowania ćwiczących (podobnie jak w judo) odgrywa znaczną rolę w etiologii urazów. U zawodników z dużym stażem treningowym doznanie urazu wiąże się głównie z walkami lub podczas rozbić. Zagrożenie wypadkowe wzrasta 4– 10-krotnie podczas zgrupowań sportowych i zawodów.

W kick-boxingu urazy i kontuzje należy uwzględniać rodzaj regulaminu (semi, light, full-contact; low kick, muai thai). Pomimo stosowania różnego rodzaju zawodnicy kick-boxingu często ulegają urazom, szczególnie w formułach pełnokontaktowych (np. full-contact, muai thai).

   Badania stanowią, iż ponad 60% wszystkich urazów zawodnicy doznają podczas zawodów, natomiast znaczna liczba kobiet (37%) potwierdziła wystąpienie urazu podczas rozgrzewki, czego nie odnotowano w grupie mężczyzn . Najczęściej występującym urazem zarówno u kobiet, jak i mężczyzn są różnego rodzaju stłuczenia. Zawodniczki i zawodników kick-boxingu najbardziej różni liczba urazów związanych z powstaniem ran i otarć (więcej u mężczyzn) oraz przypadków utraty przytomności (prawie dwukrotnie częściej u kobiet).

W zapasach typowymi uszkodzeniami są: otarcia skóry; naderwania i rozerwania mięśni i więzadeł stłuczenia i złamania, które dotyczą zarówno kończyn górnych, jak i dolnych. Prawie 70% stanowią urazy związane rozciągnięciem więzadeł i stłuczeniami.

W taekwon-do najczęściej występują stłuczenia (25%), otarcia naskórka, w tym uszkodzenia naczyń krwionośnych i krwawienia (21%) oraz skręcenia (17%), stanowiące ponad 60% wszystkich uszkodzeń ciała.

Urazy w gimnastyce

W gimnastyce nadgarstki są poddawane znacznej sile, która powoduje różne urazy. Wcześniej badania najczęściej dotyczyły epidemiologii urazów nadgarstków, które wykazywały, że aż 13,8% urazów dotyczyło kończyn górnych. Niemniej jednak sugerowano, że budowa ciała gimnastyków odgrywa kluczową rolę w kontuzjach.

W badaniach Steele and White zaobserwowali, że waga, wzrost, wiek, mezomorfia oraz krzywizna lędźwiowa w pozycji stojącej były częstymi czynnikami u prawie 70% zawodników, którzy doznali urazów. Zatem skuteczność biomechaniczna może zostać zwiększona, jeśli gimnastyk/ gimnastyczka ma pewne szczególne cechy antropometryczne. Na przykład gimnastyczki, które są niższe i ważą mniej, mają większy stosunek siły do ​​wagi, większą stabilność i sprawność mechaniczną oraz dochodzi do zmniejszenia obrażeń podczas treningów.

   Jednak niektórzy badacze nie odnotowali żadnej bezpośredniej i znaczącej korelacji między masą ciała, a urazami nadgarstka. Wspomnieli jedynie o zbyt miękkich matach, przetrenowaniu, za dużej liczbie godzin treningowych oraz wykonywaniu trudnych elementów, przekraczających możliwości fizjologiczne, co prowadzi do kontuzji.

Postępowanie lecznicze w urazach sportowych

Właściwe postępowanie lecznicze minimalizuje następstwa urazów i często decyduje o dalszej karierze sportowca. Powinno ono być kompleksowe i obejmować prawidłową diagnostykę, leczenie zachowawcze lub operacyjne oraz leczenie usprawniające. W diagnostyce sportowca najważniejsze jest ustalenie w jak najkrótszym czasie (szczególnie w urazach ostrych) jakie struktury anatomiczne zostały uszkodzone w wyniku urazu i jakim stopniu jest upośledzona ich funkcja.

   W leczeniu zachowawczym wykonuje się postępowanie chirurgiczne (opatrunki i unieruchomienia, nastawianie złamań i zwichnięć, itp.), leczenie farmakologiczne, fizykoterapię oraz wykorzystuje się elementy leczenia usprawniającego. Leczenie operacyjne wymagane jest w około 2/3 wszystkich przypadków urazów sportowych.                 Leczenie usprawniające pomaga przywrócić prawidłową funkcję całego narządu ruchu po doznanym urazie i leczeniu zachowawczym lub operacyjnym. Zalicza się do niego kinezyterapie, fizykoterapie  oraz masaże. 

                                                                           Autor: Marta Majcherczyk

Bibliografia:

[1] Dziak A.: Urazy i uszkodzenia sportowe. Acta Clinica. 2001. 1/2,105-110

[2] Barboza S., Joseph C., Nauta J., Mechelen W.,Verhagen E.: Injuries in Field Hockey Players: A Systematic Review. Sports Med. 2018, 48/4, 849–866

[3] Pasterczyk I.: Maratończyk vs. Ultramaratończyk- najczęstsze urazy i postępowanie fizjoterapeutyczne. 2016

[4] Kochański B., Kałużna A., Kałużny K., Kluska K., Płoszaj O., Zukow W., Hagner W. Urazy w boksie – medyczny punkt widzenia .Journal of Education, Health and Sport. 2015, 5/9:559-568.

[5] Bujak Z.: Urazowość w sportach walki na przykładzie taekwon-do. Ruch dla Kultury. 2008, 8, 118–132

[6] Ghasempour H., Rajabi R., Alizadeh M., Nikro H. : Correlation between elite male Iranian gymnast’s wrist injuries and their anthropometric characteristics. Electron Physician. 2014, 6/4, 932–938.

[7] Złotkowska R., Skiba M., Mroczek A., Bilewicz-Wyrozumska T., Król K., Lar K., Zbrojkiewicz E.: Negatywne skutki aktywności fizycznej oraz uprawiania sportu. Hygeia Public Health 2015, 50/1: 41-46.

Artykuły z tej kategorii