Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to przewlekła, układowa choroba tkanki łącznej o podłożu autoimmunologicznym, która dotyka 0,5 – 1% populacji. Niestety jest to choroba o wciąż nieznanych przyczynach. RZS charakteryzuje się przewlekłym, postępującym procesem zapalnym błony maziowej symetrycznych stawów, które rozpoczynają się od ognisk zapalnych w błonie maziowej stawu, kolejno obejmując obszar całego stawu.

Objawy jakie towarzyszą RZS to ból i obrzęk rąk, nadgarstków i stóp, czasem stawów kolanowych lub barkowych.

Czynniki wpływające na rozwój RZS i nasilanie się stanu zapalnego 

- Czynniki genetyczne:

    Genetyka ma duży wpływ na rozwój RZS. Czynniki genetyczne obejmują ogólny wzrost częstości występowania reumatoidalnego zapalenia stawów w rodzinach. Największe ryzyko RZS występuje u krewnych pierwszego stopnia. Tu mogą zaistnieć takie czynniki jak rodzinne predyspozycje do rozwoju stanu zapalnego, które będą tłem w rozwoju RZS.

Około 2/3 osób, u których występuje RZS, stanowią kobiety. Badania epidemiologiczne wskazują na czynniki związane z płcią w ryzyku występowania RZS i od dawna uważa się, że istnieją specyficzne dla kobiet uwarunkowania, które wpływają na ryzyko RZS.

- Czynniki środowiskowe:

   Wiele czynników środowiskowych jak dieta, styl życia będzie miało wpływ w rozwoju choroby.

Najsilniejszym czynnikiem, mogącym decydować o rozwoju RZS jest palenie wyrobów tytoniowych. Wiele badań wykazało, że ryzyko wystąpienia RZS jest dwa razy wyższe. Szacuje się, że stanowi to około 20–30% ryzyka.

Kolejną przyczyną to częstotliwość spożywania alkoholu. W minimalnych ilościach spożycie alkoholu nie musi powodować RZS, niestety u niektórych pacjentów leczonych farmakologicznie, może zwiększać ryzyko hepatotoksyczności.

Wiele czynników dietetycznych, niektóre suplementy i leki, wiązać się mogą z ryzykiem RZS. Do nich należy zwiększone spożycie cukru, soli, czerwonego mięsa i wysokotłuszczowa dieta. Produkty te mogą wpływać na mikrobiom jelitowy człowieka, prowadząc do miejscowego stanu zapalnego i zwiększonej jego przepuszczalności, a co za tym idzie powodować ogólnoustrojowe procesy zapalne.

Rola diety w przebiegu choroby

    Połowa pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów eksperymentuje z niekonwencjonalnymi metodami leczenia i różnorodnymi dietami. Wprawdzie istnieją ograniczone dowody potwierdzające stuprocentową skuteczność diety, niemniej jednak odpowiednia dieta może wpływać na bakterie jelitowe, a tym samym zmniejszać aktywność RZS.

Dieta śródziemnomorska – opiera się na produktach pochodzenia roślinnego, rybach, drobiu, mlecznych produktach fermentowanych i oliwie z oliwek. Rola diety śródziemnomorskiej w chorobach reumatycznych wynika z przeciwzapalnych i ochronnych właściwości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 i witamin. Składniki oliwy z oliwek, takie jak kwas oleinowy, mają naturalne właściwości przeciwzapalne. Literatura naukowa donosi, iż dieta śródziemnomorska wpływa na zmniejszenie bólu, zwiększa witalność, poprawia funkcje fizyczne organizmu oraz wykazuje zmniejszenie aktywności RZS.

Dieta wegetariańska - podobnie jak w diecie śródziemnomorskiej, to sposób odżywiania

oparty na produktach roślinnych z udziałem produktów mlecznych, jaj, nabiału i ryb. Do zalet tej diety zaliczyć można ograniczenie spożycia tłuszczu z jednoczesnym zwiększeniem udziału jedno – i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Według Światowej Organizacji Zdrowia, dzienne spożycie tłuszczy powinno pokryć 20–35% dziennego spożycia energii.

Dieta wegańska – dieta wykluczająca spożywanie wszystkich rodzajów mięs oraz wszelką żywność pochodzenia zwierzęcego, w tym mleka, nabiału, jaj, żelatyny. Korzyści z diety wegańskiej można wyjaśnić składnikami przeciwutleniającymi, bakteriami kwasu mlekowego znajdującymi się m.in. w kiszonkach oraz błonnikiem zawartym w warzywach i owocach, co ma znamienny wpływ na florę jelitową.

Dieta bezglutenowa- dieta powszechnie kojarzona z Celiakią, charakteryzująca się nietolerancją glutenu, wiąże się też z korzyściami u pacjentów z RZS. Wykazano bowiem, iż wegetariańska dieta bezglutenowa stosowana przez rok, znacznie obniża aktywność choroby. Niestety istniejące informacje odnośnie eliminacji glutenu z diety nie są jednoznaczne.

Probiotyki

 Całkowite wyeliminowanie produktów mlecznych ( jogurty, kefiry), jak to ma miejsce w diecie wegańskiej, nie jest zalecane, kiedy celem jest zmniejszenie objawów w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Obecne dowody potwierdzają rolę probiotyków w terapii RZS. W przeprowadzonych badaniach klinicznych ustalono, iż suplementacja probiotyczna obniżyła poziomy białka C-reaktywnego oraz nastąpiło zmniejszenie poziomu cytokin prozapalnych. Tak więc probiotyki stanowić będą atrakcyjną strategię w walce z reumatoidalnym zapaleniem stawów.

Kwasy omega -3 i omega -6

Wielonienasycone niezbędne kwasy tłuszczowe (WNNKT) szeregu n-3 i n-6 nie mogą być syntetyzowane przez człowieka i muszą być dostarczane w diecie. Podstawowe z nich to kwas α-linolenowy z rodziny n-3 (omega- 3), będący prekursorem kwasu eikozapentaenowego (EPA) i dokozaheksaenowego (DHA) oraz kwas linolowy n-6 (omega- 6), prekursor kwasu arachidonowego (AA). Wykazano, że kwas eikozapentaenowy (EPA) i kwas dokozaheksaenowy (DHA) zapobiegają rozwojowi stanu zapalnego oraz nieprawidłowościom metabolicznym w mięśniach szkieletowych. Głównymi źródłami składników odżywczych kwasów omega - 3 są tłuste ryby, owoce morza, olej rybny, olej lniany, olej sojowy, olej rzepakowy, orzechy włoskie i glony. Z kolei do źródeł kwasów omega -6 zaliczamy olej słonecznikowy, olej kukurydziany, olej z pestek winogron, oliwę z oliwek.

Należy jednak pamiętać, że między kwasami omega-3 i omega -6 zachodzi konkurencja o te same enzymy (COX i LOX) uczestniczące w ich przemianach. Ich metabolity wykazują antagonistyczne działanie względem siebie.

Przewaga kwasów omega- 6 w przyjmowanym pożywieniu, prowadzi do powstania większej

ilości cytokin prozapalnych. Dlatego tak ważny jest odpowiedni stosunek między przyjmowanymi kwasami, który ustalony jest na 1:5-6 (omega 3 : omega 6).

Witamina D w prewencji RZS

Większość tej witaminy jest syntetyzowana w skórze pod wpływem promieni UV, niemniej jednak witaminę D można pozyskać z diety, w szczególności z tłustych ryb, jaj, produktów mlecznych i żywności wzbogaconej w tą witaminę. Przeprowadzone badania sugerują, iż niskie spożycie witaminy D jest związane ze zwiększonym ryzykiem RZS, a zarazem ze zwiększoną jego aktywnością. Badania te mogą być poparte immunomodulującymi właściwościami witaminy D, odgrywając ważną rolę w regulacji układu odpornościow                                                                                   

 Autor: Marta Majcherczyk

Bibliografia:

[1] Deane K., Demoruelle M., Kelmenson K., Kuhn K., Norris J., Holers M. Genetic and environmental risk factors for rheumatoid arthritis. Best Pract Res Clin Rheumatol. 2017 Feb; 31(1): 3–18

[2] Roszyk E., Puszczewicz M. Role of human microbiome and selected bacterial infections in the pathogenesis of rheumatoid arthritis. Reumatologia. 2017; 55(5): 242–250

[3] Badsha H. Role of Diet in Influencing Rheumatoid Arthritis Disease Activity. Open Rheumatol J. 2018; 12: 19–28

[4] Lanchais K., Capel F., Tournadre A. Could Omega 3 Fatty Acids Preserve Muscle Health in Rheumatoid Arthritis? Nutrients. 2020 Jan; 12(1): 223.

[5] Harrison S., Li D., Jeffrey L., Raza K., Hewison M. Vitamin D, Autoimmune Disease and Rheumatoid Arthritis. Calcif Tissue Int. 2020; 106(1): 58–75

Artykuły z tej kategorii