Nadwaga i otyłość niewątpliwie są poważnym problemem społecznym. Według WHO otyłość jest definiowana jako stan nieprawidłowego i nadmiernego gromadzenia się tkanki tłuszczowej, powodującej pogorszenie stanu zdrowia.

Jest chorobą wynikającą z dodatniego bilansu energetycznego, utrzymującego się przez dłuższy czas. Charakteryzuje się tym, że nie ma ona tendencji do samoistnego ustępowania.

Jest stanem wieloczynnikowym, więc poza dodatnim bilansem energetycznym, istnieje wiele elementów warunkujących nadwagę i otyłość, do których zalicza się stres czy podłoże metaboliczne lub genetyczne i są w dużej mierze poza świadomą kontrolą. 

Według literatury naukowej, zajmującej się tym problemem od strony psychologicznej, otyłość jest definiowana jako „defekt somatyczny”, wpływający na sferę emocjonalną i społeczną człowieka.

Osoby z nadwagą i otyłością mają zwykle niską samoocenę, negatywne nastawienie do własnego ciała i niejednokrotnie wpadają w depresję, ponieważ częściej doznają negatywnych doświadczeń w otoczeniu, w którym żyją na co dzień. 

Problem nadwagi i otyłości dotyczy każdej grupy wiekowej, niezależnie od płci i rasy.

Na całym świecie dane osób borykających się z otyłością, dotyczą zarówno kobiet jak i mężczyzn.

Nadwaga określona na podstawie BMI ≥ 25 kg / m², występuje w ponad 50% większości dorosłych populacji europejskich i amerykańskich, natomiast wskaźniki masy ciała (BMI ≥ 30 kg / m²) wynoszą 20–30% w większości uprzemysłowionych krajów, jak również dotykają znaczną część populacji krajów rozwijających się.

Dane dotyczące otyłości wśród dorosłych podwoiły się od roku 1980 r. W 2014 r., ponad 1,9 miliarda ludzi powyżej 18 roku życia, miało nadwagę, a to stanowi 39% wszystkich dorosłych, gdzie spośród nich, ponad 600 milionów to osoby otyłe (13% światowej populacji). Z kolei, wskaźniki wzrosły nawet trzykrotnie u dzieci i młodzieży. Obecnie na całym świecie otyłych dzieci jest 5%

Klasyfikacja nadwagi i otyłości

Kryteria klasyfikacji służących w celu określenia masy ciała czy stanu odżywienia organizmu, w ostatnich czasach uległy zmianom.

Do obecnie stosowanych klasyfikacji zaliczyć można: wskaźnik masy ciała BMI, wskaźnik określający dystrybucję tkanki tłuszczowej w organizmie (WHR, Waist to Hip Ratio) i wskaźnik określający ryzyko zdrowotne androidalnej otyłości – (WHtR, Waist to Height Ratio).

Z kolei aby ocenić dokładniej skład ciała, można posłużyć się metodami badań antropometrycznych, do których należy m.in.: bioelektryczna metoda impedancji (BIA, Bioelectrical Impedance Analysis) i podwójna absorpcjometria rentgenowska (DEXA, Dual-Energy X-ray Absorpcjometry). 

Najszerzej stosowany wskaźnik w klasyfikacji nadwagi i otyłości, to wskaźnik BMI, który obliczany jest wg wzoru:

BMI = masa ciała (kg) /[ wysokość ciała (m)] 2 .

Nadwagę definiuje się gdy BMI ≥ 25kg/m2 . Natomiast otyłość, również określaną za pomocą wskaźnika BMI, obejmuje trzy stopnie:

- otyłość I stopnia, gdy BMI wynosi 25- 30 kg/m2 ,

- otyłość II stopnia, gdy BMI 35,0 do <40 kg / m²

- otyłość III stopnia, gdy BMI ≥40 kg / m².

Wskaźnik masy ciała jest używany głównie do pośredniej oceny otyłości i nie można go stosować do zgłębiania skutków zdrowotnych związanych z otyłością, ponieważ osoba posiadająca BMI ≥ 30 kg / m², może być zdrowa, a taki próg, ze względu na podwyższone ryzyko zdrowotne, powinien być ostrzeżeniem stanowiącym o dalszych badaniach medycznych i monitorowaniu pacjenta. 

W przedziale BMI, ilość tkanki tłuszczowej może się różnić, więc w związku z tym, aby określić poziom zdrowotnego ryzyka nadmiernej masy ciała, należy ocenić nie tylko BMI, ale również dystrybucję tkanki tłuszczowej, posługując się wskaźnikiem WHR, który oblicza się wg wzoru:

WHR = obwód talii (cm)/ obwód bioder (cm).

Jeżeli u kobiet wyniki WHR ≥ 0,85, a u mężczyzn ≥0,9, świadczą one o otyłości androidalnej, inaczej, otyłości brzusznej.

Jeżeli natomiast WHR ≤ 0,85, z kolei u mężczyzn będzie ≤ 0,9, wynik ten odpowiadać będzie otyłości gynoidalnej, inaczej udowo-pośladkowej.

Z kolei, pomiar WHtR, który określa ryzyko zdrowotne androidalnej otyłości wyliczany jest ze wzoru:

WHtR = obwód talii (cm) / wzrost (cm) x 100.

Tutaj wartości, które wynoszą WHtR = 0,5, są wartością, powyżej której, zarówno dla kobiet jak i mężczyzn stanowi ona otyłość. WHtR jest lepszym wskaźnikiem do oceny ryzyka związanego z otyłością, w porównaniu z BMI

Aby ocenić skład ciała, jak zawartość tłuszczu (FM, Fat Mass), beztłuszczową masę ciała (FFM, free- fat body mass) czy zawartość wody w organizmie (TBW , Total Body Water), można posłużyć się analizą impedancji bioelektrycznej (BIA, Bioelectric Impedance Analysis) lub absorpcjometrią rentgenowską (DEXA, Dual-Energy X-ray Absorpcjometry).

DEXA jest powszechnie stosowaną metodą oceny składu ciała, zwłaszcza gęstości kości i tkanki miękkiej. W badaniu tym wykorzystuje się zjawisko osłabienia wiązki promieniowania, które przechodzi przez tkanki organizmu, w celu określenia masy komórkowej organizmu (BCM, Body Cell Mass) oraz oszacowania FM i FFM. Niestety metoda ta wymaga wyspecjalizowanego personelu. Ponad to, DEXA może stanowić niewielkie zagrożenie radiacyjne. 

Drugą metodą jest impedancja bioelektryczna, która polega na zmierzeniu impedancji tkanek, przez które przechodzi prąd elektryczny o niskim natężeniu. Metoda BIA dostarcza wiedzy na temat ilości wody zewnątrzkomórkowej (ECW, Extra Cellular Body Water) oraz jej stosunku do TBW.

Badanie BIA dostarcza również informuje o zmianach w zawartości wody wewnątrzkomórkowej (ICW, Intra- Cellular Body Water), czyli o masie komórkowej organizmu. Ma to znaczenie, ponieważ na FFM składa się TBW oraz BCM, a także, chociaż w niewielkim stopniu, mineralizacja kości. Resztę masy stanowi FM, więc wystarczy od masy ciała odjąć TBW i BCM. W praktyce pomiaru dokonuje urządzenie za pomocą algorytmu komputerowego. W ten sposób, dzięki tej metodzie dietetyk może dobrać optymalną strategię żywieniową dla swoich pacjentów. Ponadto, urządzenia BIA, w odróżnieniu od DEXA są mniejsze i szybsze, a do oceny składu używają nieszkodliwego prądu elektrycznego zamiast promieniowania.

Autor: Marta Majcherczyk

Bibliografia:

[1] Makara-Studzińska M., Buczyjan A., Morylowska J.: Jedzenie – przyjaciel i wróg. Korelaty psychologiczne otyłości. Przegląd piśmiennictwa. Zdrowie Publiczne 2007, 117, 3, 392-396.

[2] Hebebrand J., Holm J., Woodward E., Baker J., Blaak E., Schutz D., FarpourLambert N., Frühbeck G., Halford J., Lissner L., Micic D., Mullerova D., Roman G., Schindler K., Toplak H., Visscher T., Yumuk V.: A Proposal of the European Association for the Study of Obesity to Improve the ICD-11 Diagnostic Criteria for Obesity Based on the Three Dimensions Etiology, Degree of Adiposity and Health Risk. Obesity Facts 2017, 10, 4, 284–307.

[3] Makara-Studzińska M., Zaborska A.: Otyłość a obraz własnego ciała. Psychiatria Polska 2009, 43, 1, 109–114.

[4] Brończyk-Puzoń A., Koszowska A, Bieniek J.: Podstawowe pomiary antropometryczne i pochodne wskaźniki w poradnictwie dietetycznym – część pierwsza. Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 2018, 8, 3, 217–222.

[5] Day K., Kwok A., Evans A., Mata F., Verdejo-Garcia A., Hart K., Ward L., Truby H.: Comparison of a Bioelectrical Impedance Device against the Reference Method Dual Energy X-Ray Absorptiometry and Anthropometry for the Evaluation of Body Composition in Adults. Nutrients 2018, 10, 10, 1469.

Po więcej zapraszam do lektury: 

Artykuły z tej kategorii